Tekstil Materyallerinde Sürtünme
- Ayrıntılar
- Perşembe, 20 Aralık 2018 10:50 tarihinde oluşturuldu
- Son Güncelleme: Cumartesi, 22 Ocak 2022 11:40
- Perşembe, 20 Aralık 2018 10:50 tarihinde yayınlandı.
- Gösterim: 5522
Tekstil Materyallerinde Sürtünme Tekstil materyallerinde sürtünme, ürünü oluşturan hammaddeler dikkate alındığında sürtünen ;
şeklinde sınıflandırılmaktadır.Tekstil materyalleri kendi aralarında sürtünerek
Sürtünmesini oluştururken diğer yüzeylerle sürtünerek
Sürtünmesini oluştururlar.
Hammaddeler açısından sürtünme kuvvetinin bu şekilde sınıflandırılmasının sebeb;
Olmasından kaynaklanmaktadır. Bütün tekstil materyalleri doğadaki tüm materyallerde olduğu gibi sürtünme kuvvetleri etkisi altında kalmaktadır. Tekstillerde kimi zaman istenen kimi zaman da istenmeyen bir durum olan sürtünme liften kumaşa kadar bütün tekstil materyallerinde ortaya çıkmaktadır. Sürtünme bütün işlemler boyunca yapılan işlemlerin etkinliğini etkilemekle birlikte, oluşan ürünün kalitesini ve performansını da etkileyeceğinden son derece önemli bir özelliktir.
LİF SÜRTÜNMESİ
İPLİK SÜRTÜNMESİ
KUMAŞ SÜRTÜNMESİ
Kumaş sürtünmesi;
Etkilemektedir.
Kumaşlar için hesaplanan sürtünme katsayısı kumaşın konfor özelliklerini ve yüzey düzgünlüğünü tahminlemede kullanılan bir parametredir. Ancak yalnızca sürtünme parametreleri ile bir tahminleme yapılamamaktadır.
İPLİK SÜRTÜNMESİ VE İPLİK SÜRTÜNMESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
İpliklerin ipliklere ve diğer materyallere sürtünmesi, ipliklerin üretimi ve kumaş oluşumu sırasındaki davranışları ile kumaş içerisindeki davranışlarını belirleyen en önemli faktörlerdendir.
İplik sürtünmesi sürtünen yüzey açısından iplik-iplik ve iplik-materyal sürtünmesi olarak sınıflandırılmaktadır. İplik-metal sürtünmesinin yanı sıra iplik-seramik sürtünmesi de iplikler söz konusu olduğunda karşımıza en çok çıkan sürtünme çeşitlerindendir. Aşağıda görüldüğü gibi iplikler, dokuma kumaş üretiminin ilk aşaması olan dokuma tezgahında da, üretimin son aşaması olan konfeksiyon işleminde de birbirlerine ve diğer yüzeylere sürekli temas halindedir.
İplik sürtünme özellikleri genel olarak lif sürtünmesi ve iplik yüzey özellikleri tarafından belirlenmektedir. Bir başka deyişle iplik sürtünmesini etkileyen faktörler ipliğin yüzeysel özellikleri ile birlikte ipliğin yapısal ve hacimsel özellikleridir.
LİF ÖZELLİKLERİNİN İPLİK SÜRTÜNMESİNE ETKİSİ
İplik numarası, iplik mukavemeti, iplik tüylülüğü gibi iplik özelliklerinin tamamı liflerin yapısal özellikleriyle birebir ilgili olup bu özelliklerden büyük ölçüde etkilenmektedir. Bu durum iplik sürtünmesi için de geçerli olacaktır.
Gelişen teknolojiler ve değişen tüketici gereksinimleri nedeniyle günümüzde ipliklerde hammadde olarak doğal liflerin yanı sıra değişik özelliklere sahip birçok kimyasal ve rejenere lif de kullanılmaktadır. Bu liflerin performans özelliklerinin farklı olmasının yanı sıra yüzey özellikleri de farklıdır.
İPLİK YAPISAL VE HACİMSEL ÖZELLİKLERİNİN İPLİK SÜRTÜNMESİNE ETKİSİ
İpliklerin hammaddesi olan liflerin özellikleri doğrultusunda belirlenen diğer iplik özellikleri de iplik sürtünmesini etkileyen faktörler arasındadır. Bu özellikler iplik numarası, iplik bükümü, iplik tüylülüğü ve iplik düzgünsüzlüğüdür.
Çünkü günümüzde kullanılan farklı eğirme teknolojilerinde lifler iplik yapısı içerisinde farklı yerleşimler göstermekte ve bu yapı içerisine farklı şekillerde entegre olmaktadırlar. Örneğin OE rotor iplikçiliğinde eğirme teknolojisinin etkisiyle ipliklerde kemer lifleri oluşmakta, bu da iplik yüzey özelliklerini etkilemektedir. Aynı örnek ring ya da friksiyon iplikçiliğinde de geçerli olup, bu teknolojilerle üretilen iplikler de birbirlerinden farklı yüzey özellikleri göstereceğinden birbirlerinden farklı sürtünme davranışları sergileyecektir.
İPLİK SÜRTÜNMESİNİN ÖLÇÜLMESİ
Lif sürtünmesini ölçmek amacıyla kullanılan birçok yöntem iplik sürtünmesini belirlemek amacıyla da kullanılabilmektedir. İplik sürtünmesi, noktasal ve çizgisel temas yöntemleri olmak üzere temel olarak iki farklı prensiple belirlenmektedir.
Noktasal Temas Yöntemleri
Literatür incelendiğinde araştırmacıların iplik sürtünmesini belirlemede Howell Yöntemi, Asılı Lif Yöntemi, Eğik Lif Yöntemi ve Sitra Sürtünme Yöntemi olarak adlandırılan yöntemleri kullandıkları ancak günümüzde bu yöntemler yerine daha çok çizgisel temas yöntemlerinin tercih edildiği görülmektedir.
Çizgisel Temas Yöntemleri
Çizgisel temas yöntemleri noktasal temas yöntemlerinden farklı olarak çok sayıda araştırmacı tarafından kullanılmış standart yöntemlerdir. Amerikan Standartlarında çizgisel temas yöntemlerinden Capstan Yöntemi ve Bükülmüş İplik Yöntemi iplik- iplik sürtünmesini belirlemek için kullanılan standart yöntem olarak belirtilmiştir.
Yöntemde iki lif ya da iplik belirli dönüş sayısında büküldükten sonra lif ya da ipliklerden birinin ucuna sabit bir gerginlik yerleştirilir ve diğerinin ucundaki gerginlik bağıl hareket başlayana kadar arttırılır.
Capstan yönteminde sarım açısı noktasal temasa yakın olacak şekilde küçüktür ve sarım açısı(wrap angle) değiştirilerek noktasal ya da çizgisel temas sağlanabilir. ASTM D 3412’ye göre Capstan yönteminde ipliğin geçtiği makara ya da düzenek iplikle sarılarak iplik-iplik sürtünmesi ölçülmektedir. Ayrıca ipliğin geçtiği makarada herhangi bir materyal kullanılarak iplik- materyal sürtünmesinin ölçülmesi mümkündür.
Bükülmüş İplik Yöntemi
Bükülmüş iplik yönteminde iplik 900º sarım açısı ile sarılmaktadır. Aşağıda bükülmüş iplik yönteminin şematik diyagramı gösterilmektedir.
Bu yöntemde ipliğe katlama bükümü verilmektedir. İpliğin çıkış ucu kontrollü bir şekilde çekilmektedir. İpliğin giriş gerginliği sürekli kontrol edilerek beslenme ve çıkış gerginliği ölçülmektedir. Yöntemde ipliğe verilen katlama bükümü sayısı, büküm verildikten sonra iplikler arasındaki açı, giriş ve çıkış gerginlikleri tam olarak bilinmelidir. Giriş gerginliği gerginlik ayarlayıcı bir sistem yardımıyla belirlenmektedir.
İPLİK-MATERYAL SÜRTÜNMESİNİN BELİRLENMESİNDE KULLANILAN ÇİZGİSEL TANIMA YÖNTEMLERİ
Tekstil materyalleri için iplik-iplik sürtünmesinin yanı sıra iplik- materyal sürtünmesi de yapılan işlemlerin etkinliğini ve ürünün özelliklerini etkilediğinden bu sürtünmeyi belirlemek amacıyla da çeşitli aparatlar ve cihazlar geliştirilmiştir.
Bu amaçla standartlarda bükülmüş iplik yönteminde kullanılan düzenek iplik-materyal sürtünmesini belirlemek için de standart düzenek olarak gösterilmiştir ve ipliğe herhangi bir katlama bükümü verilmeksizin ipliğin geçtiği makaraya bir ya da birkaç sürtünme pimi yerleştirilmiştir. Bu düzenekte ipliğe istenilen sarım açısı verilerek iplik-materyal sürtünmesi belirlenmektedir. Bu amaçla kullanılan aparatlardan bir kısmı iplik sürtünmesini doğrudan verirken, bir kısmında iplik sürtünme katsayısı giriş ve çıkış gerginliği aracılığıyla hesaplanmaktadır.
İplik-materyal sürtünmesini doğrudan vermeyen aparatta iplik giriş gerginliği belli bir değere ayarlanarak kontrol edilmekte ve çıkış gerginliği ölçüldükten sonra iplik sürtünme katsayısı hesaplanmaktadır. Aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Burada ipliğin geçtiği makaraya bir ya da birkaç sürtünme pimi yerleştirilerek ve istenen sarım açısı verilerek iplik materyal sürtünmesinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Standartlarda giriş gerginliği 9,8±1 mN/tex, hız 100 m/dak, sarım açısı 180º veya 360º olarak önerilmektedir.
İPLİK SÜRTÜNMESİ ÖLÇÜMÜNDE KULLANILAN CİHAZLAR
İplik sürtünmesini belirlemek amacıyla ortaya konan yöntemler ve aparatlar dışında çeşitli firmaların değişik özelliklere ve teknolojilere sahip iplik sürtünme test cihazlarını geliştirmesi ve üretmesi kaçınılmaz olmuştur. Test cihazı üreten firmalar tarafından geliştirilen iplik sürtünme test cihazları, temel olarak bükülmüş iplik yöntemi ve Capstan yöntemini kullanarak iplik-iplik ve iplik-materyal sürtünme katsayılarını belirlemektedir. Aşağıda verilen test cihazlarının iplik sürtünmesi konusunda test cihazı üreten firmalar tarafından önerildiği görülmektedir.