TARAK ENİ HESAPLAMASI
Bilindiği üzere kumaşın boyu gibi eni de üretim aşamalarında, yani dokumaya başlarken, dokuma tezgahı üzerinde, dokunduktan sonra ( ham) ve apreleyip ( bitmiş yani mamül ) durumdayken farklılıklar göstermektedir. Kumaşın eninin dokumaya başlandığı sıradaki en geniş durumu, aynı zamanda tarak enine eş değerdir. Bu nedenle Tarak Eni kumaşın en geniş enidir. Dokuma sırasında atılan atkıların örgü gereği olarak çözgülerin üstünden, altından dolanmalardan ötürü büzülmeleri sonucu kumaş daralmaktadır. Bu daralma apre işlemleriyle devam eder ve bitmiş kumaşta ipliklerin kumaş içinde birbirlerine iyice yanaşarak ulaştıkları son konumlarıyla tamamlanmış olur. Tarak eni eldeki donelerin elverdiğince aşağıda belirtilen olasılıklara göre çeşitli şekillerde hesaplanabilir.
ELDE HİÇ BİR DONE YOKSA TARAK ENİNİN BULUNMASI
Böyle bir durumda örnek olarak seçilen bir kumaşın analiz edilmesi gerekecektir. Önce analiz edilecek kumaştaki atkı ipliğinin kumaş içindeki yerleşik durumundaki boyu ölçülür. Sonra kumaştan çıkarılarak kıvrımları düzelene kadar hafifçe gerilir ve tekrar ölçülür. Bu iki ölçünün birbirine oranı istenilen kumaşın bitmiş eniyle çarpılır. Basit orantı ile de aynı hesaplama yapılabilir.
Örnek :
Atkı ipliğinin kumaş içindeki uzunlığu 10 cm.dir.Çıkarılıp kıvrımları düzeltildikten sonraki uzunlığu 12 cm.ise istenilen kumaşın bitmiş eni 150 cm.olacaksa ;
12x150
TE = ----------------------------- = 180 cm.olarak hesaplanır.
10
Orantı yoluyla ;
10 cm 150 cm
12 cm x cm olur.
------------------------------------------------
12x150
X = ---------------------------- = 180 cm.olarak aynı sonuç bulunur.
10
PROBLEMLER:
1 - HKE : 140 cm
Kıvrımlı atkı ipliği uzunluğu : 5,8 cm
Kıvrımları düzeltilmiş atkı ipliğinin uzunluğu : 6,2 cm
TE = ?
2 - MKE : 140 cm
Kıvrımlı atkı ipliği uzunluğu : 5,8 cm
Kıvrımları düzeltilmiş atkı ipliğinin uzunluğu : 6,2 cm
TE = ?
3 - MKE : 150 cm
Kıvrımlı atkı ipliği uzunluğu : 5,8 cm
Kıvrımları düzeltilmiş atkı ipliğinin uzunluğu : 6,2 cm
TE = ?
ÇÖZGÜNÜN TÜM VE TARAKTA 1 CM.DEKİ TEL SAYISI BİLİNİYORSA TARAK ENİNİN BULUNMASI
Tarak eni genel olarak kenarla birlikte ya da kenar hariç yalnız zemin olarak hesaplanır.Eğer kenarla birlikte hesaplanacaksa kenar için olan iplik sayısı ve bir dişten kaç iplik geçeceğinin bilinmesi gerekecektir.Çoğunlukla kenar iplikleri tarak dişlerinden zemine göre iki kat fazla geçirilirler.Örneğin zemin 4 ‘lü ise kenar 8’li olur.Böyle durumlarda tarak eninin hesaplanması için kenar ipliklerinin sayısının yarısı toplam çözgü tel sayısından çıkarılarak bulunan rakam 1.cm.deki çözgü tel sayısına bölünür.
Mekiksiz dokuma tezgahlarında kenar bağlantıları makinenin yapısı ve tipine göre her iki kenardan belirli bir ölçüde daha uzun olarak kesilen atkı iplikleri özel mekanizmalarla kumaşın içine ( belirli örgülerle ) geri çekilmesiyle sağlandığı gibi,atkılar kumaş kenarlarındaki özel leno örgüsü yaptırılan son ipliklerle sıkıca tutulup fazla kısımlarının kesilmesiyle de oluşturulmaktadır.Bu ikinci kenar tipinde normal dokuma tezgahlarındaki yöntemler geçerlidir.Atkıların uzun kesilip kumaş içine geri çekilmesiyle oluşan kenarlarda atkı ipliği sıklığı iki kat artacağından,bunlarda normalin tersinde kenarlarda çözgü ipliklerinin sıklığı belirli ölçüde azalmaktadır.Bu nedenle özellikle standartlaştırılmış kumaş tiplerinde kenarlardaki sıklığı bu amaca göre düzenlemeye olanak verecek ( kenarlardaki dişleri seyrekleştirlmiş ) özel yapılmış taraklar kullanıldığı gibi,kenarlarda tarak dişinden zemine göre daha az çözgü teli almak veya gevşek örgü uygulamak gibi yöntemlerle kenar-zemin dengesi sağlanır.Sonuçta tarak eni hesaplaması da bu düzenlemelere bağlı olarak yapılır.Bunda en sağlıklı hesaplama zemin ve kenarlar için kullanılan tarak dişi sayıları toplanarak bulunan rakamın 1 cm.deki tarak dişi sayısına bölünmesiyle olur.
Tarak eninin kenarsız sadece zemin olarak hesaplanması için zeminde kullanılan toplam çözgü tel sayısı 1 cm.deki tel sayısına bölünür.Burada eğer 1 cm.deki çözgü tel sayısı bilinmiyorsa ,tarakta 1 cm.deki diş sayısı ile bir dişten geçen çözgü tel sayısı çarpılmalıdır.
Örneğin ;
Tarak Numarası ( TNO ) = 60
Dişten Geçen Tel Sayısı ( DTS ) = 4
Bu tarağın 1 cm.sinde 6 diş olacağından 1 cm.deki çözgü sayısı 6x4 = 24 tel demektir.
Örneğin ;
Kenarla birlikte toplam çözgü tel sayısı ( TÇTS ) =4176 tel
Kenarda 96 tel kullanılmış.
Tarak Numarası ( TNO ) ; 60
Tarakta zeminde DTS = 4
Kenarlarda DTS = 8 tel
Olduğuna göre burada ;
4176-96=4080 çözgü teli vardır.
1 cm.de 6x4=24 çözgü var demektir.
96
( 4176 - ---------- )
2
TE = ------------------------------------------ = 172 cm
24
Kenarsız zemin olarak ;
4080
TE = -------------------------- = 170 cm.
24
TARAKTA KULLANILAN TOPLAM TARAK DİŞİ SAYISI VE TARAK NUMARASI BİLİNİYORSA TARAK ENİNİN BULUNMASI
Bu olasılıkta tarak eni toplam diş sayısının 1 cm'deki diş sayısına bölünmesiyle bulunur.
Örnek ;
Toplam diş sayısı ( TDS ) : 1020
Tarak Numarası ( TNO ) : 60
TDS 1020
TE = ----------------------------------- = ----------------- = 170 cm.
1 cm. deki diş sayısı 6
Örnek :
TDS = 1080
TNO : 70
TE =?
Örnek :
TDS = 1200
TNO : 60
TE =?
Örnek :
TDS = 1200
TE = 170 cm
TNO: ?
Örnek :
TE = 160 cm
TNO : 80
TDS =?
Örnek ;
TDS = 1200
1 cm.ki diş sayısı ; 5
TE= ?
ATKI ÇEKMESİ VE KUMAŞIN HAM ENİ VEYA MAMÜL ENİ BİLİNİYORSA TARAK ENİNİ BULUNMASI
Tarak eni bilinen Ham ya da bitmiş ( mamül ) enin ( 1-atkı çekmesi ) ne bölünmesiyle hesaplanır. Burada atkı çekmesi bitmiş ( mamül) en biliniyorsa mamüle ( bitmişe ) göre,ham en biliniyorsa ham ene göre alınır.
Örnek ;
HKE : 160 cm
Ham atkı çekmesi %9,1 ise
TE =?
HKE 160
TE = ------------------------------------------ = ---------------------
1-Ham atkı çekme yüzdesi 1-%9,1
TE= 178 cm
Örnek ;
MKE : 160 cm
Mamül Kıvrımlı atkı ipliği uzunluğu :10 cm
Mamül gerdirilmiş atkı ipliği uzunluğu :10,8 cm olduğuna göre ;
TE =?
ÇÖZGÜ TEL SAYISININ HESAPLANMASI
Çözgü tel sayısı genellikle zemin için hesaplanır. Yapılacak kumaşta kenar var ise ,bunlar da ayrıca zemin üzerine eklenir.Çözgü tel sayısı kesinlikle örgü raporuna ve dişten geçen çözgü sayısına bölünebilir olmalıdır.Bu genel kurala bağlı olarak aşağıda sıralanan olasılıklara göre hesaplamalar yapılır.
ZEMİN DÜZ İSE ÇÖZGÜ TEL SAYISININ BULUNMASI
Bu durumda bitmiş kumaşta ( mamül kumaşta ) 1 cm.de istenilen çözgü sıklığı bitmiş ( mamül ) enle ya da tarakta 1 cm.de istenilen çözgü sıklığı ile tarak eninin çarpımı çözgü tel sayısını verecektir.
Örnek ;
MKE : 160 cm
1 cm.deki çözgü tel sayısı :28 ise
ÇTS = MKE x 1 cm.deki çözgü tel sayısıı
ÇTS = 160 x 28 = 4420 tel
Örnek :
TE: 170 cm.
1 cm.deki çözgü tel sayısı : 30
ÇTS?
ÇTS = TE.1 cm.deki çözgü tel sayısı.
ÇTS = 170 x 30 = 5100 tel
Örnek ;
MKE = 150 cm
1 cm.deki ÇTS :23
ÇTS : 3450
Örnek ;
TE :90 cm
1 cm.deki ÇTS :15
ÇTS 1350
Örnek :
MKE:150 cm.
ÇTS = 3450
1 cm.deki ÇTS ?
ZEMİN EFEKTLİ( RENKLİ ) İSE ÇÖZGÜ TEL SAYISININ BULUNMASI
Burada efekti ( rengi ) oluşturan renk raporunun tel sayısı kumaşta kullanılacağı miktarla çarpılır.
Örnek :
Çözgü renk raporu ( ÇRR ) 48 tel
Çözgü Rapor tekrarı ( ÇRT ) : 100
ÇTS?
ÇTS = ÇRR x ÇRT
ÇTS =48 x 100 = 4800 tel.
Ancak çok kez renk raporu yapılan çözgü tel sayısı ile bu denli uyum içerisinde olmaz.Çözgü renk raporu tel sayısıyla kullanılan miktarın çarpımı ile bulunan rakam,kumaş için saptanan tarak eni ve tarakta 1 cm.deki çözgü sıklığı ile bağdaşmayabilir.Böylesi durumlarda kullanılması gerekli çözgü sayısıyla oluşan fark uygun şekilde çözgüye yedirilir.
Örneğin verilen örnekte hesaplandığı gibi çözgüde 4080 tel değil de 4096 tel olsaydı,fazla olan bu 16 çözgü ipliğinin kumaşın görünümünü bozmayacak şekilde renk raporunun durumuna göre efekt yerleri ayarlanarak çözgüye yerleştirilmesi gerekirdi.
Yani ÇRR =48 tel
ÇRT : 85 ise
ÇTS = 48 x 85 = 4080 tel.
TARAK NUMARASININ HESAPLANMASI
Tarak numarası tarağın bir birim ölçüsünde bulunan diş sayısıdır.Yünlü ve Pamuklu sektöründe taklar için 10 cm'deki,İpekli sektöründe ise ( çok sık tarak kullanıldığı için ) 1 cm.deki diş sayısına göre numaralama uygulanmaktadır
TARAKTA 1 CM.DEKİ ÇÖZGÜ TEL SAYISI VE BİR DİŞTEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISI BİLİNİYORSA TARAK NUMARASININ BULUNMASI
1 cm.deki çözgü teli sayısı,Dişten geçen tel sayısına bölünerek 1 cm.deki diş sayısı bulunur.( ipekli )Bu değer yünlü ve pamukluda ise 10 kat yükseltilerek alınır( yani 10 cm.deki diş boşluğu esas alınır)
Örnek ;
1 ) Tarakta 1 cm.de 24 çözgü teli
DTS ;4 tel
TNO = ?
TNO = 24 / 4 = 6 ( ipekli için )
TNO =24x10 / 4 = 60 ( yünlü ve pamukluda )
Örnek ;
2)Tarakta 1 cm.de 24 çözgü teli
DTS ;3 tel
TNO= ?
Örnek :3
3 )Tarakta 1 cm.de 24 çözgü teli
DTS ;4 tel
TNO =?
TARAKTA KULLANILACAK TOPLAM DİŞ SAYISI VE TARAK ENİ BİLİNİYORSA TARAK NUMARASININ HESAPLANMASI
Bu durumda yapılacak iş,toplam diş sayısının tarak enine bölünerek 1 cm.deki diş sayısını bulmak ve bunu kullanıldığı sektöre göre uygulamaktır.
Örnek ;
Kullanılan toplam diş sayısı :1020
TE: 170 cm
1020
TNO = --------------------- = 6 ( İpekli için )
170
1020x10
TNO = --------------------- = 60 ( yünlü ve pamuklu )
170
Örnek ;
Kullanılan toplam diş sayısı 1040
TE:172 cm.
TNO?
Örnek :
TNO;60
TE:170 cm.
Kullanılan toplam diş sayısı ?
Örnek :
ÇTS :4080 tel
DTS :4
TE : 170 cm
Toplam Diş sayısı : 1020
TNO = ? ( İpekli için )
ÇÖZGÜ TEL SAYISI,TARAK ENİ VE BİR DİŞTEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISI BİLİNİYORSA TARAK NUMARASININ HESAPLANMASI
Bu olasılıkta çözgü tel sayısı,tarak eni ile bir dişten geçen çözgü tel sayısının çarpımına bölünür.
Örnek :
ÇTS = 4080 tel
TE = 170 cm
DTS = 3
TNO ? ( Yünlü için )
ÇTS.10 4080.10
TNO = -------------------------------- = ------------------------ = 80
TE.DTS 170.3
Örnek :
ÇTS = 4080 tel
TE = 170 cm
DTS = 3
TNO ? (İpekli için )
Örnek :
ÇTS = 4080 tel
TE = 170 cm
DTS = 3
TNO ? Pamuklu için )
Örnek :
TE =150 cm
1 cm.deki çözgü tel sayısı = 24 tel
DTS =3
TNO = ? ( Pamuklu veya Yünlü sektörde )
ÇÖZGÜ SIKLIĞININ HESAPLANMASI
1 cm.deki çözgü sıklığı tarakta,ham ve bitmiş kumaşta olmak üzere üç ayrı durum için hesaplanır.
TARAKTA ÇÖZGÜ SIKLIĞININ HESAPLANMASI
Çözgü sıklığının tarakta hesaplanması için,kullanılan toplam çözgü tel sayısı tarak enine bölünür.
Örnek :
ÇTS = 4080 tel
TE = 170 cm
İse ;
ÇTS 4080
Çözgü Sıklığı ( ÇS ) = ----------------- = --------------------- = 24 tel
TE 170
HAM KUMAŞTA ÇZÖGÜ SIKLIĞININ HESAPLANMASI
Burada toplam çözgü tel sayısı kumaşın ham enine bölünür.
Örnek ;
ÇTS = 4080 tel
HKE = 160 cm.
Çözgü sıklığı ( ÇS ) = ?
ÇTS 4080
ÇS = ----------- = -------------- = 25.5 tel
HKE 160
BİTMİŞ ( MAMÜL ) KUMAŞTA ÇÖZGÜ SIKLIĞININ HESAPLANMASI
Çözgü tel sayısının mamül kumuş enine bölünmesiyle bulunur.
Örnek ;
ÇTS = 4080 tel
MKE = 150 cm
ÇS = ?
ÇTS 4080
ÇS = -------------------- = ----------------------- = 27.2 tel
MKE 150
BİR TARAK DİŞİNDEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISININ HESAPLANMASI ( DTS )
Bir dişten gecen çözgü tel sayısı,yalnızca çözgünün tümünün tarak dişlerinden eşit sayıda geçirildiği durumlarda formülle hesaplanır.Zaten gerek kumaşın yapısına gerekse görünümüne olan önemli etkisi nedeniyle genellikle çözgüler tarak dişlerinden eşit sayıda geçirilir.Ancak kullanılan iplik inceliklerinin çok farklı olduğu durumlarda ‘ çok ince ya da gaze vb kalın efekt iplikleri kullanılması gibi ) kumaş görünümünü bozmamak amacıyla bilinçli olarak farklı sayıda geçirilebilir ve bazı tarak dişleri boş bırakılabilir.
1 CM.DEKİ ÇÖZGÜ TEL SAYISI VE TARAK NUMARASI BİLİNİYORSA BİR TARAK DİŞİNDEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISININ HESAPLANMASI
Bu hesaplama için kullanılan tarağın 1 cm. ya da 10.cm.deki numaralanmasına uyularak 1 cm veya 10 cm.deki çözgü sayısı hesaplanır.ve bu rakam tarak numarasına bölünür.
Örnek ;
10 cm.de 240 çözgü teli var.
TNO : 80 ise
DTS =?
10.cm.deki ÇTS 240
DTS = -------------------------------------- = --------------
Tarak numarası ( 10 cm ) 80
DTS = 3
10 cm.de 240 çözgü teli var.
TNO : 60( 10 cm. ) ise
DTS =?
10.cm.deki ÇTS 240
DTS = -------------------------------------- = --------------
Tarak numarası ( 10 cm ) 60
DTS = 4
ÇÖZGÜ TEL SAYISI VE VE TOPLAM DİŞ SAYISI BİLİNİYORSA BİR TARAK DİŞİNDEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISININ HESAPLANMASI
Çözgü tel sayısının toplam diş sayısına bölümü dişteki tel sayısını verir.Burada kenarların durumuna dikkat edilmesi gerekir.Kenar ipliklerinin durumu önemlidir.Kenarlar eğer tarak dişlerinden zemine göre iki kat daha sık geçirilmiş ise,toplam çözgü tel sayısı hesaplanırken kenar tel sayısının yarısı zemin tel sayısına eklenmeli ya da toplam çözgü tel sayısından çıkarılmalıdır.
Örnek ;
Çözgü tel sayısı ZEMİNDE 4080 tel,kenarlarda 96 tel ve kenarlar taraktan zemine göre iki kat sık geçiriliyor ve toplam diş sayısı 1032 ise;
DTS =?
Zemin ÇTS + Kenar ÇTS 4080+96
DTS = ----------------------------------------- = ---------------- = 4
Toplam diş sayısı 1032
ÇÖZGÜ TEL SAYISI,TARAK ENİ VE TARAK NUMARASI BİLİNİYORSA BİR DİŞTEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISININ HESAPLANMASI
Tarak eninin 1 cm.deki diş sayısı ile çarpımı,toplam diş sayısını vereceğinden bu olasılık bir üstte yaptığımız problem gibi değerlendirilir.( Çözgü tel sayısı ve toplam diş sayısı biliniyorsahesaplamasında olduğu gibi )
Kenar ipliklerinin durumu bunda da aynı şekilde dikkate alınmalıdır.Ayrıca tarakların 1 cm. ya da 10 cm.deki diş sayısına göre numaralanması da doğal olarak göz önünde bulundurulacaktır.
Örnek:
ÇTS = 4080 tel
Kenarlar = 96 tel
TE = 172 cm
TNO = 60 ( 10 cm.de )
DTS =?
Zemin ÇTS+Kenar ÇTS 4080+96
DTS = ------------------------------------------ = ------------------ = 4
Tarak enix1cm.deki diş sayısı 172.6
Örnek ;
ÇTS = 2040 tel
Kenarlar = 48 tel
TE = 66 cm
TNO = 30 ( 10 cm.de )
DTS =?
Zemin ÇTS+Kenar ÇTS 2040+48
DTS = ------------------------------------------ = --------------
Tarak enix1cm.deki diş sayısı 66.3
ÇÖZGÜ ÇEKMESİ VE ÇÖZGÜ BOYUTUNUN HESAPLANMASI ;
Bilindiği gibi örgü gereği çözgü iplikleri atkı ipliklerinin bazılarının üzerinden bazılarının da altından geçerek bağlantı yapmaktadır.Bu dolaşımdan ötürü kumaşın dokunması tamamlanınca yani iplikler birbirleriyle bağlanarak kumaş şeklini dönüşünce ,çözgü ipliklerinin boyları belirli bir ölçüde kısalacaktır.Bu kısalma kullanılan ipliğin inceliğine,örgüye,kumaşın geçireceği apre işlemlerine bağlıdır. Ve bilinen kesin bir formülü yoktur.
Çözgü çekmesi,çözgü uzunluğu ve bu çözgüden oluşan kumaşın dokumadan çıktığı ham ve apre işlemlerinden sonraki bitmiş uzunluğuna göre ( zira kumaşlar geçirecekleri apre işlemlerinin etkisiyle kısaldıkları gibi uzayabilirler de ) ayrı ayrı ve aşağıda verilen formüller uyarınca hesaplanır.
Çözgü boyu-Ham Kumaş boyu
Ham Kumaşta Çözgü Çekmesi = ---------------------------------------------------
Çözgü Boyu
Örnek :
Çözgü uzunluğu 424 cm
Ham Kumaş Boyu = 155 cm
Ham Kumaşta Çözgü Çekmesi % = ?
Çözgü boyu-Ham Kumaş boyu
Ham Kumaşta Çözgü Çekmesi = ------------------------------------------------
Çözgü Boyu
Ham Kumaşta Çözgü Çekmesi = 0,634 = % 63,4
Çözgü Boyu-MKU
Mamül Kumaşa göre Çözgü çekmesi = ------------------------------
Çözgü Boyu
Her dokuma makinesinin yapısal özelliklerine bağlı olarak uygulanan çözgü gerginliğinin yanı sıra ağızlık açılması için çözgü iplikleri üzerine gelen gerilimler sonucu doğal olarak biraz uzayacak ve dokuma işleminin bitmesiyle bu gerilimler ortadan kalkınca tekrar eski ve asıl boylarına döneceklerdir. Bu nedenle anılan oluşum içinde çözgü ipliklerinin boylarında herhangi bir kısalma söz konusu değildir. Yukarıda bahsetmiş olduğumuz kısalma da aslında iplik boyutundaki herhangi bir azalmayı değil onun kumaş içindeki konumu nedeniyle gerçek uzunluğuna göre daha kısa bir ölçüye yerleştiğini anlatmak içindir.
ÇÖZGÜ AĞIRLIĞININ HESAPLANMASI
Çözgü ağırlığının hesaplanmasında hareket noktası iplik numara formülüdür. Ancak farklı numarada ipliklerin bir arada kullanıldığı durumlarda bunların kullanım sayılarına göre ortalama numaraları bulunmalıdır.Ayrıca,eğer iplikler değişik numaralama sistemlerinde numaralandırılmışlarsa bunlar aynı numaralama sistemine dönüştürülmelidir.
ÇTS x 100
ÇA = ----------------------------
ÇİPNO
Örnek ;
ÇTS= 1360 tel
Çözgü İplik Numarası (ÇİPNO) =36/2 Nm ise
ÇA = ? gr.
1360.100
ÇTS = ------------------------- = 7555,5 gram
18
ATKI AĞIRLIĞININ HESAPLANMASI
Çözgü ağırlığının hesaplanmasında olduğu gibi bunda da değişik incelikte iplikler varsa bunların ağırlığı ayrı ayrı ya da ortalama numara yöntemiyle hesaplanır.İplikler değişik numaralama sisteminde numaralanıyorsa ortalama numara için bunların aynı numaralama sistemine dönüştürülmesi kuralı burada da zorunlu olarak uygulanacaktır.
Atkı boyunun bulunması için 1 cm.deki atkı sıklığına göre hesaplanacak atık sayısı bulunarak bunun Tarak eniyle çarpılması gereklidir.
Örnek :
Tarak eni = 170 cm.
AS ( 1 cm.de ) =24 tel
Kumaş boyu : 500 mt.
Atkı iplik numarası ( AİPNO ) = 36/2 Nm
AA ?
TEx1.cm.deki ASxKumaş boyu
AA = -----------------------------------------------
AİPNO
170.24.500
AA = ------------------------------ = 113333,33
18
ATKI ÇEKMESİ VE ATKI BOYUNUN HESAPLANMASI
Çözgü iplikleri gibi atkılar da örgü gereği çözgülerin altından ve üstünden dolanmaları ve apre işlemleri sonucu kumaşın eni yönünde kısalması ( daralması) nedeniyle boylarından kaybederler.
Bu boy kaybı da çözgüde olduğu gibi ipliğin inceliğine göre,uygulanan örgü ve apre işlemlerine bağlı olarak değişmektedir.
Atkı boyu,onun kumaşı dokunmaya başlangıcındaki uzunluğudur ki bu da Tarak enine eşittir.Atkı çekmesi de üretim sonucu elde edilen donelere ve kumaş kontrüksiyonuna dayanılark ham ve mamül bitmiş kumaşa göre ayrı ayrı hesaplanır.
Tarak Eni – Ham Kumaş Eni
Ham Kumaş Atkı çekmesi = -------------------------------------------
Tarak Eni
Tarak Eni –Mamül Kumaş Eni
Mamül Kumaş Atkı çekmesi = -------------------------------------------
Tarak Eni
Örnek :
Tarak Eni 176 cm. Ham Kumaş eni 160 cm ve Mamül Kumaş Eni :150 cm.
176-160
HKÇ = -------------------------------------------- = 0,091 = % 9,1
176
176-150
MKÇ = -------------------------------------------- = 0,147 = % 14,7
176
KUMAŞ AĞIRLIĞININ HESAPLANMASI
Kumaş ağırlığı genel anlamıyla bir metre uzunluğundaki kumaşın ağırlığıdır.Kumaşın kalınlığını belirtmek için kullanılır.Pratikte kumaş enleri değişiklikler gösterdiğinden kumaş kalınlığı hakkında tam bir fikir edinilebilmesi için kumaş ağırlığının metrekare olarak hesaplanması şüphesiz daha sağlıklı olacaktır.Eğer bir metre uzunlığundaki kumaşın ağırlığı hesaplanıyorsa burada kumaş kalınlığı hakkında doğru bilgi edinilebilmesi için,kumaşın eni mutlaka belirtilmelidir.Kumaş ağırlığı bir meteredeki çözgü ve atkı ipliklerinin ağırılıklarının toplanmasıyla ham ve mamül olarak iki ayrı şekilde hesaplanır.
Örnek :
Çözgü 36/2 Nm,4080 Tel,Çözgü çekmesi Hamda %8,Mamülde %10 atkısı 36/2 Nm ve sıklığı Hamda 1 cm.de 22,Mamülde 1 cm.24 ve Tarak Eni 170 cm.olan kumaşın ;
Ham Kumaş Ağırlığı :
4080
HÇA = ------------------------------------- = 246,4 gr.
( 1-0,08 ) x 18
170 x22x100
HAA = ------------------------------------- = 207,8 gr.
18
HKA = HÇA+HAA
HKA = 246,4 + 207,8 = 454,2 g.
Mamül Kumaş Ağırlığı :
4080
MÇA = ------------------------------------ = 251,9 gr.
( 1-0,1) x 18
170 x24x100
MAA = ------------------------------------- = 226,7 gr.
18
MKA = MÇA+MAA
MKA = 251,9 + 226,7= 478,6 gr.
KUMAŞTA İPLİK KULLANIM ORANI HESAPLAMASI
Ham veya mamul kumaşın üretiminde kullanılan liflerin çeşitlerini ve kullanım oranlarının tespit edilmesi gereklidir.
Kesin sonuçlar için laboratuvar ortamında çalışarak bunun tespit edilmesi gereklidir. Ancak bunun için yeterli zamanınız yoksa ve işlerin daha hızlı hallolmasını istenmesi halinde;
Öncelikle mamül kumaştan en az 50 cm2 kadar bir parça kumaşa ihtiyacımız vardır.
Daha sonra bu kumaşı gramaj aleti vasıtasıyla düzgün bir şekilde keseriz.
Eğer yok ise kumaşı 10 cmx10 cm keseriz. Kestiğimiz parçayı hassas tartı ile gramajını buluruz.
Daha sonra bu kumaşta bulunan iplikleri cinslerine göre sökerek ayrı bir yere koyarız.
Burada dikkat etmemiz gereken noktalardan biri lifleri sökerken karıştırmamaktır. Söktüğümüz iplikleri cinslerine göre teker teker tartarız.
Örnek ;
Pamuk 120 gr. pes100gr geldi.
Bu ikisini topluyoruz (120+100=220) daha sonra her lifin sonuna 2 tane 0 ekleyerek toplamına bölüyoruz
12000/220=54,5 – 10000/220=45,5 çıkıyor
Yani bu işleme göre Pamuk%54,5 Polyester ise %45,5
derstekstil 
